Chia sẻ Miễn phí - dvsang

• "Mọi người xung quanh tôi nhưng không phải "chơi" với tôi"
• "Không ai thực sự hiểu rõ tôi."

Đó là một trong những câu nói ngớ-ngẩn nhất tôi từng biết. Nói một cách nghiêm túc, nội hàm trong 2 lời nói ấy đều phát xuất từ chính vấn đề nội tại của người ấy. Ngay cả khi bản thân chưa xác định, "từ cô đơn" đã - đang bị lạm dụng.

Theo một số nghiên cứu gần đây, hiện nay đang có xu hướng những người trẻ cô đơn hơn những người lớn tuổi. Tôi không đánh giá cao các kết quả nghiên cứu đó bởi các đối tượng tham gia chỉ ở một vùng lãnh thổ nào đó mà thôi. Nó không phản ảnh hết bức tranh của người trẻ toàn cầu, đặc biệt là với các nền kinh tế - xã hội mới nổi như khu vực Châu Á Thái bình dương.

Tuy vậy, tôi không thể phủ nhận mà xem đó là một xu hướng, và là điều đáng để quan tâm. Tuy cô lập & cô đơn khác nhau, nhưng chúng đều có điểm chung là gây hại cho sức khỏe nếu rơi vào tình trạng mất kiểm soát hoặc bị lạm dụng, thậm chí là mất mạng.

Nghiên cứu thấy rằng sự cô đơn và cách ly xã hội đều có hại cho sức khỏe . Trung bình, những người báo cáo cô đơn có nguy cơ tử vong tăng 26% so với những người không cô đơn. Những người sống một mình có nguy cơ tử vong tăng 32%, và những người bị cô lập về mặt xã hội có nguy cơ tử vong tăng 29%.

Tôi cho rằng các con số đó là kết quả được thu thập từ các liệu trình trị liệu, nghĩa là những bệnh nhân đã hoặc đang mắc phải cần được điều trị; hoặc các bệnh nhân khác có liên quan. Các con số ấy chỉ là số đếm và được quy đổi ra phần trăm(%), chúng chưa đủ cơ sở để xác định tác động ảnh hưởng trực tiếp đến sinh mệnh của một người. Nó chỉ có tính chất cảnh báo cho một tình trạng không tốt cần được quan tâm và cải thiện, tất nhiên là với những ai quan tâm đến vấn đề sức khỏe và lòng ham muốn sự sống của mình. Cô đơn không thể là nguyên cớ để làm người ta mất mạng, chính thái độ không quý trọng sinh mạng mới là thủ phạm chính yếu.

Nhìn nhận

Sự cô đơn là tình trạng mất đi sự kết nối với các mối quan hệ xã hội với nguyên nhân cả chủ quan lẫn khách quan. Nó biểu hiện ở đời sống thường xuyên một mình, có ít mối quan hệ, không có người để chia sẻ tâm-sự và thấu hiểu. Nó dẫn đến tình trạng tâm lý muốn ly khai khỏi các mối quan hệ, dừng các hoạt động ở thực tại và cố đi tìm lối thoát cho chính mình. Ngay cả khi được bao quanh bởi mọi người, tình trạng cảm thấy cô đơn vẫn tồn tại, chi phối các các xúc và hành vi.

Kinh nghiệm từng trải cho chúng ta cái nhìn và nhận biết sự cô đơn đều có hại cho sức khỏe. Về mặt tâm lý, các xúc cảm tiêu cực liên tục làm ức chế dẫn đến các hành vi thiếu kiểm soát như dễ nổi cáu, chửi bới, phá hoại,... Đôi khi lại là sự thinh lặng, làm "lơ" với mọi diễn biến xung quanh. Về thể trạng, Cô đơn gây ra sự phản ứng cơ thể tức thời và nghiêm trọng. Nó làm gia tăng huyết áp và cholesterol, và nó kích thích những phản ứng căng thẳng về thể chất lẫn tinh thần của chúng ta. Qua thời gian, những người thường xuyên rơi vào tâm trạng cô đơn có tỉ lệ về bệnh tim mạch cao hơn bởi vì cơ thể của họ chịu sự căng thẳng liên tục không ngừng. Cô đơn làm cho hệ thống miễn dịch hoạt động ít hiệu quả hơn, mà qua thời gian, làm chúng ta gia tăng nguy cơ phát triển đủ thứ loại bệnh tật và đau ốm.[1]

Tuy vậy, sự Cô đơn trong một thời gian ngắn (tạm lánh, lánh xa) thường có giá trị như là một thời gian khi người ta có thể làm việc, suy nghĩ hay nghỉ ngơi mà không bị quấy rầy và có thể đạt được mong muốn vì lợi ích riêng tư. Cô đơn không nhất thiết phải là một khái niệm được hiểu theo nghĩa tiêu cực. Nó có thể có rất nhiều lợi ích để dành thời gian một mình để suy ngẫm, nhận thức hay thiền từ đó có thể nhận thức được nhiều vấn đề, đời sống.

Tương quan

Xét ở căn tính của con người, cô đơn là tình trạng tự nhiên và cần thiết. Chúng ta đều biết, con người không chỉ có thân xác mà còn có tinh thần. Khi thể xác hay tinh thần mệt mỏi, lẽ tất yếu người bạn đồng hành phải ngồi lại để "nghỉ dưỡng", điều chỉnh sao cho cả hai cùng đi được quãng đường xa hơn. Một tinh thần mạnh mẽ, nhưng ở trong một thân xác yếu đuối thì khó mà thành sự. Và ngược lại, một thân thể cường tráng nhưng lại có ý chí yếu nhược thì cũng chẳng xong. Tục ngữ có câu:

“Một tinh thần minh mẫn trong một cơ thể tráng kiện".

Khi ta khỏe mạnh thì ta cảm thấy sảng khoái, hăng say làm việc và yêu đời – và nếu biết kết hợp giữa sự vận động về thể xác với tinh thần thì cuộc sống sẽ trở nên hài hoà và thoải mái hơn.

Trong tương quan của cá nhân và thế giới quan, sự cô đơn là cần thiết trong quá trình suy tư về những dạng thức của thực tại sống.

Về nhận thức, chỉ có cô đơn mới giúp bạn có cách nhìn khách quan của riêng bạn về tồn tại. Bạn có thể trở thành tín đồ cho một tôn giáo, công dân trong một đất nước, thành viên trong một nhóm hay một giai cấp... nhưng cái nhìn đích thực và có hiệu dụng cho cuộc đời của bạn thì luôn phải là cái nhìn cá nhân. Mỗi cá nhân có một nhận thức khác nhau, một hoàn cảnh sống khác nhau.... Do vậy, mọi sự cào bằng đều triệt tiêu, không chỉ triệt tiêu tính đa dạng của thực tại, mà còn triệt tiêu luôn khả năng bứt phá, sáng tạo của mỗi cá nhân. Chỉ có cô đơn - nghĩa là thoát mình ra khỏi cái nhìn của tập quán, truyền thống, thói quen, đám đông, giai cấp, tín điều tôn giáo... - mới thực sự là khai minh chính mình. Đó cũng là điều mà tôi hay nói: ngày nào bạn tự sinh thành ra chính mình, ngày đó mới chính là ngày đánh dấu sự trưởng thành của bạn.

Về tâm lý, chỉ có cô đơn mới giúp bạn có cách nhìn tương đối toàn diện về thực tại tâm lý cùng những diễn biến xúc cảm mà bạn đang trải nghiệm. Buồn chưa đủ buồn, vui chưa đủ vui, lưng chừng chưa thực sự là lưng chừng... chỉ khiến cuộc đời bạn lênh đênh như bèo dạt không bến bờ. Cô đơn với chính mình - nghĩa là tạo một khoảng cách vừa đủ với tất cả những cảm giác mà mình đang trải qua - giúp bạn có đủ sự tỉnh táo để quán sát sinh diệt của cảm xúc đang bơi lội trong tâm thức. Chỉ khi nào biết tách bản thân ra khỏi niềm vui của chính mình, nỗi buồn của chính mình... thì khi đó bạn mới thật sự nhận diện được khuôn mặt của tâm.[2]

Trải nghiệm của các nhà Triết học và Thần học cho chúng ta kinh nghiệm phong phú về đời sống cô đơn thực sự. Họ tự ly khai bản thân khỏi đời sống xã hội mà đi tìm cái cùng đích và ý niệm hiệp nhất với thần linh của họ. Các nhà sư xa lánh đời sống thế tục, bằng cách ăn chay trường, sống đời khốn khó để tìm kiếm sự thanh tịnh và sau cùng là giác ngộ. Các tu sĩ nam-nữ trong các dòng tu kín sống với 4 bức tường để chiêm niệm và sống với tình yêu tuyệt đối của mình. Họ cô đơn nhưng họ không cho là mình cô độc, bởi trong họ luôn hiện hữu dòng chảy của tình yêu trong sự hiệp nhất với thần linh. Nhìn vào đời sống của họ, chúng ta không thể không nhìn lại những quan điểm của mình về sự cô đơn. Tại sao với người này là tốt, nhưng với người kia thì lại không?

Tôi thì không ủng hộ đời sống ly khai ấy. Nó quá khắc nghiệt và cũng trái với căn tính con người, đó là tính xã hội. Bằng cách tương quan với các mối quan hệ xã hội, tương tác với các sự việc-hiện tượng mỗi người mới có đời sống tâm-sinh lý lành mạnh và đi đến sự viên mãn là hạnh phúc đong đầy. Đó mới chính là những gì cần thiết đáng để chúng ta lưu tâm và học hỏi. Sự trải nghiệm cô đơn, kể cả cô độc là một trong những "phương tiện" để chúng ta kiếm tìm chính mình, phản tỉnh bản thân và xác định đường hướng cho ngày mai, cho tương lai phía trước.

Trải nghiệm sự cô lập

Cũng như cô đơn, sự cô lập cũng bao gồm cả nguyên nhân chủ quan lẫn khách quan.

Cách đây 15 năm hoặc hơn, những người người đồng tính, chuyển giới bị xã hội xem là thành phần "nguy hiểm". Cho dù họ chẳng làm gì sai. Dù cho họ ngày ngày miệt mài cống hiến cho nghề nghiệp, tổ chức và xã hội; họ vẫn bị đáp trả bởi cái nhìn kỳ thị, những lời chê trách, miệt thị. Đó là sự cô lập khách quan.

Bản thân những người sống trong ánh nhìn "không chút thiện cảm" đó, họ phải "gồng mình" lên để che giấu "thân phận". Họ khiếp sợ từ cái nhìn và lời nói từ mọi người về họ. Họ bị buộc phải tự cô lập mình với mọi người, với các mối quan hệ. Họ kiếm tìm những người cùng "cảnh ngộ" và sống kiếp của những con-người "bị cô lập" với nhau.

Khi ai đó bị cô lập, đó là lời tuyên chiến phủ đầu cho một sự công kích.
Còn khi ai đó nghĩ đến việc tự cô lập chính mình, đó là hành động thoái lui, tách mình ra khỏi những ảnh hưởng. Đó cũng là một sự tuyên chiến, khác biệt là họ dùng cái tôi để thách thức với số đông những con người còn lại.

Nhìn vào đời sống của người Việt trong 3 năm trở lại đây, khi Internet phát triển thì tình trạng tự cô lập cũng tăng. Trước đó, nếu ai đó tự cô lập mình hoặc bị cô lập thì khó mà sống. Nhưng ngày nay thì không, họ có thể chủ động tự cô lập mình với các mối quan hệ xã hội, kể cả người thân. Họ chuyển sang các hình thức truyền thông xã hội để sinh tồn. Một không gian sống mới mở ra, họ thỏa sức thể hiện cái tôi của mình. Họ không còn bị sức ép từ người khác chi phối. Rất nhiều người trong số họ tìm được con đường thành công cho mình và trở thành "gương" thành công cho rất nhiều người phải suy xét lại bản thân và học theo. Các Tỷ phú như Bill Gates, Mark Zuckerberg, và rất nhiều danh nhân khác là minh chứng. Liệu có mấy ai trong số họ chưa từng trải qua sự cô lập & cô đơn?

Suy cho cùng, là cô đơn hay cô lập đều có mặt tích cực và tiêu cực của nó. Chúng đều là những đợt sóng công kích không ngừng và liên tục len lỏi vào trong đời sống của mỗi người. Là động lực để cải thiện hướng đến những điều tốt đẹp; hay con đường dẫn đến sự suy tàn thì còn tùy thuộc ở cách mà mỗi người đối diện với sự việc và chính mình.

Các phương tiện truyền thông xã hội có thể làm cho người ta cảm thấy "ít" cô đơn trong ngắn hạn, nhưng những phương cách này chỉ có tính tạm thời và khó mà dài lâu trong bối cảnh thực tế hàng ngày, khi mà nhiều vấn đề phát sinh từ cuộc sống chưa thể giải quyết được thông qua kết nối trực tuyến. Nhu cầu được chú ý, được quan tâm và chia sẻ, thể hiện mình luôn là những nhu cầu thiết yếu của mỗi người. Điều đó không bao giờ thay đổi. Dù là ảo hay thực tế thì lẽ tất yếu chúng ta đều phải đối mặt và gặp gỡ, mở ra các cuộc đối thoại và tương tác qua lại. Không chỉ bởi lời nói, mà còn ở hành động, và những di sản làm mực thước để định lượng giá trị của mỗi người.

Còn theo quan điểm của riêng tôi, thay vì tranh đấu với sự cô đơn hay cô lập, chúng ta cứ dưỡng nuôi cho tốt các kết nối hiện tại, kể cả kết nối lại với những cá nhận bị lãng quên đâu đó trong quá khứ cách hiệu quả nhất. Và trên hết lấy tư-duy-tích-cực và niềm vui làm nền tảng tiên quyết để giải quyết mọi vấn đề, tình huống hàng ngày phát sinh. Bởi vì:

"Phòng bệnh hơn chữa bệnh"

Đừng quên, chúng ta không tự nhiên mà có và khó mà tồn tại nếu chỉ có một mình.

Nguồn tham khảo:

[1] 10 sự thật bất ngờ về sự cô đơn

[2] Cô đơn là gì?

1 tuần? 1 tháng? hay lâu quá không nhớ?

Tôi thì trường hợp 3. Một là tôi không nhớ nổi lần gần nhất mình vệ sinh cái màn hình là bao giờ. Hai là vì đầu óc tôi dạo này phải lo nghĩ quá nhiều nên chẳng để ý nhiều đến những chuyện nhỏ nhặt đó. Ba là trí nhớ của tôi suy giảm theo tuổi tác, chẳng còn nhanh nhạy như ngày nào mà lâu lâu lại lẩn thẩn, nhớ "bài lai". Thiết nghĩ, cả 3 đều đúng?

Tôi không cho rằng điều đó là điều gì hay ho đáng để kể hay để khoe. Tuy vậy, nó báo hiệu nhiều vấn đề đáng quan ngại cho tôi và sự quan tâm của tôi đến những gì xung quanh. Quan trọng hơn hết đó là tình trạng xuống cấp của sức khỏe, thể chất lẫn tinh thần.

Điều gì xảy ra?

Nếu phải kể ra những ưu điểm cho việc giữ mọi vật, mọi sự cho ngăn nắp thì ít ai không kể được. Ở đây tôi chỉ nói đến những tác hại đến từ thói quen không ngăn nắp.

1. Mất cân bằng: Nghĩa là bạn mất đi sự kiểm soát vốn có. Kinh nghiệm với những cơn giận khi kiếm tìm chìa khóa xe, cây viết, cuốn vở hay tiền bạc, ví tiền nói với tôi rằng, tôi đang mất kiểm soát. Hoặc là tình trạng sức khỏe của tôi tệ, hoặc tôi quá lơ đễnh, không cẩn thận. Những trải nghiệm cho tôi những bài học mà lẽ ra không đáng có nếu tôi cố gắng đặt mọi thứ về đúng chỗ của nó.

Khi mất đi sự kiểm soát với các đồ vật, nhẹ thì mất vài phút để tìm; nặng thì còn lâu mới tìm thấy, thậm chí còn cho là mất rồi. Dù là nặng hay là nhẹ, thiệt hại trước hết vẫn là thời gian, công sức, tiếp dến là ức chế tâm lý và sau cùng là dẫn đến các hành vi sai trái, làm tổn thương người khác như bực tức, trách móc, phá của,...

Khi mất đi sự kiểm soát với tài liệu, các file lưu trữ mọi thứ thật tồi tệ. Khi chúng ta tìm và mong muốn truy xuất dữ liệu mà lại đụng chuyện thì tâm trạng chúng ta gần như giống nhau. Bởi chúng ta thiếu nên chúng ta cần. Cần để phục vụ cho nhu cầu làm việc, cho công việc cấp bách đang đòi hỏi câu trả lời bằng "văn bản" của mình.

Mất đi sự kiểm soát về mặt tinh thần, điều này dù ở cấp độ nào cũng gây khó chịu. Là một người luôn ý thức những gì xung quanh mình, bạn càng khó chấp nhận sự mất tự chủ đó. Khi mất tự chủ, bạn dường như là bất khả kháng. Bạn không muốn, người khác cũng không, nhưng mọi thứ vẫn tiếp diễn theo chiều hướng chẳng ai ưa, hay để bản thân rơi vào.

2. Tổn hại sức khỏe: Khi tôi 20, tôi thấy các anh lớn hơn mình "lười" và thường bị người lớn la rầy cho những thói quen thiếu ngăn nắp. Còn nữa, tôi cũng lấy làm lạ khi thấy người lớn ngày càng ít tập thể dục. Tôi cho rằng, những động tác khởi động mỗi khi vào giờ học thể dục cũng đủ để vận động và thư giãn cơ bắp. Giờ thì tôi đã có câu trả lời cho vấn đề đó. Lý do theo tôi đó là, một là chúng ta chịu quá nhiều áp lực; và nguyên nhân còn lại là chúng ta quá lười. Lý do thứ 2 đúng với tôi hơn. Tôi có thể 24/24 ngồi với mặt dán vào cái màn hình, nhưng bảo tôi tập thể dục hay đi đá bóng thì không bao giờ. Cứ sau giờ làm việc là tôi lại ôm cái máy tính, không thì ôm cái Ipad, còn không thì lên chiếc ghế ôm cuốn sách đọc đến khi không đọc nổi nữa thì thôi.

Những năm đầu trai tráng thì mải miết vẫn chẳng thấy gì. Bây giờ lớn hơn chút, công việc nhiều hơn, áp lực cũng gia tăng cũng là lúc xương cốt nó lên tiếng. Ban đầu là những đợt đau vai gáy. Tôi nhớ có lần vì chữa sai phương pháp mà cái cổ tôi đau buốt đến tận xương tủy. Khi đó, ngay cả cười tôi cũng chẳng thể nhếch miệng cho ra cười. Điều mỉa mai ở chỗ, khi ấy tôi thấy mình mới "hiền" làm sao. Những cơn đau vai gáy vừa qua, thì các khớp xương cũng thay nhau lên tiếng. Những tiếng "Crop crop crop" cứ vang lên mỗi khi các ngón tay tôi nắm chặt, đứng dậy vươn vai chút là những âm thanh quen thuộc đó lại vang lên. Chẳng biết từ bao giờ những tiếng đó tôi lại quen thuộc như thế. Vì ngồi lâu, nên mắt cũng loạn. Bữa nào chỉnh sửa cái giao diện là y rằng mấy ngày đó tôi mệt mỏi khủng khiếp. Nhưng khốn nạn ở chỗ, cái mắt và cái tính tôi ưa đẹp, thế mới chết! Ngày xưa đọc sách cho lắm, nghe ông nào xúi là nhìn đâu cũng phải tự hỏi "nếu vào tay mình thì mình làm sao?", hay "nếu có thể, mình có thể làm tốt việc đó hơn không?" hay đại loại mấy câu như thế. Chỉ biết giờ nhìn gì cũng thấy ngứa mắt là phát sinh ngay cái mong muốn cải thiện. Câu hỏi đau đầu nhất của tôi mọi lúc là bao giờ mình mới biết hài lòng đây?

Tưởng chừng như cái tính "tham công tiếc việc" là tốt, nhưng kinh nghiệm nói với tôi rằng, đừng quá mê mà mệt, đừng ham mà quên đi còn rất nhiều điều cũng quan trọng không kém khác. Chẳng hạn như sức khỏe. Thật may, tôi là người luôn đề cao sức khỏe, nên hễ có vấn đề gì nhận thấy khác thường là lo cải thiện và cố gắng đưa về tình trạng tốt nhất như ban đầu.

3. Ảnh hưởng đến tâm lý: Xét về nguyên do gây nên những ức chế tâm lý, thì sự thiếu ngăn nắp chính là một trong những lý do hàng đầu. Và đó là lý do tại sao các nhà nghiên cứu tâm lý thường nhắc nhớ và khuyên mọi người nên thường xuyên dọn dẹp không gian sống của mình. Một không gian chật hẹp với đồ đạc khắp nơi, bụi bẩn bao trùm, tiếng côn trùng khắp nơi, xác và phân côn trùng nhìn đâu cũng thấy,... Thử tưởng tượng bạn bước vào một căn phòng hay không gian như vậy bạn sẽ thế nào? Ấy vậy mà vẫn có người ngày qua ngày chui ra chui vào cái xó đó được mới hay. Thật may, điều đó thường thấy ở những người độc thân. Tuy vậy, tôi cũng bắt gặp không ít gia đình sống trong tình trạng bừa bộn như thế. Tôi không có ý phán xét họ, nhưng khó có thể hy vọng được điều gì tốt hơn từ họ... trừ khi họ là những thiên tài.

Thay đổi cái nhìn

Ông bà ta có câu: "Nhà sạch thì mát, bát sạch thì ngon cơm". Lời ấy chưa bao giờ sai. Tôi nghĩ thế.

Tôi đã thử rất nhiều cách để cải thiện như việc phàn nàn với những người thân, nhắc nhở họ cố gắng để ý mà gọn gàng hơn tí, thậm chí còn cáu gắt, la mắng,... nhưng phương pháp hữu hiệu hơn cả là im lặng. Và thay vì phàn nàn hay trách cứ thì để dành hơi sức mà dấn thân dọn dẹp và thu xếp lại. Khi bạn nói quá nhiều mà chẳng thay đổi được gì thì tốt nhất là bạn không nên nói gì. Một là làm lơ cho qua; hai là khi không chịu được thì giữ sự im lặng đó mà sắn tay áo lên mà lao vào việc.

"Ông trời không bao giờ phụ người có tâm"

Sự trải nghiệm của tôi không chỉ dừng lại ở mức im lặng và làm; nó còn đi xa hơn là bị chê trách, dèm pha, dè bỉu, chế nhạo và ra sức ngăn trở. Đâu có ai xa lạ, mà lại là những người thân trong gia đình. Thông thường thì sự đổi thay nào, nếu mức độ càng cao thì phản ứng và đáp trả lại bạn nhận lãnh càng mạnh. Những ngày tháng đó thât chẳng dễ chịu khi mà công sức cứ như đổ sông đổ bể, mọi nỗ lực cho việc cải thiện không gian sống tốt hơn luôn bị chỉ trích, thậm chí là phá hoại. Nếu bạn cũng đang rơi vào hoàn cảnh như tôi thì lời khuyên cho bạn là đừng từ bỏ. Mọi thứ sẽ tốt đẹp, sớm thôi.

Tôi mất gần 10 năm không phải để đổi thay cái nếp gọn gàng, ngăn nắp; nhưng là để thay đổi một ý thức hệ. Nếu bạn có bậc làm cha mẹ sinh trước năm 1960 hay xa hơn, thì bạn sẽ hiểu những nỗ lực đó chẳng dễ dàng gì mà vượt qua được từ ông-bà cha-mẹ. Cho đến khi bạn mang đến sức sống mới, bạn chứng minh được những gì mình cho là đúng cách bền bỉ, liên lỉ và những thành công, thì sự tiếp nhận lẫn công nhận từ mọi người chính là thành quả to lớn nhất dành cho bạn. Khi ấy, bạn giữ được niềm tin tuyệt đối từ mọi người dành cho bạn. Hành trình đó một khi chưa được thừa nhận, thì bạn vẫn chưa thể dừng lại. Qúa trình đó tuy có cơ cực và lắm trái ngang, nhưng đổi lại, bạn học hỏi được rất nhiều, sự tự-cường và tự chủ của bạn cũng gia tăng. Rất rất nhiều những lợi ích bạn chẳng thể nào ngờ sẽ đến và ở lại trong bạn. Bạn trở nên một người khó mà đánh ngã.

Từ một việc nhỏ là vệ sinh màn hình, tôi đã dẫn bạn đi qua nhiều nốt thăng nốt trầm của đời sống, mà cụ thể là quá trình trải nghiệm thực của đời tôi. Tôi muốn nói với bạn rằng, nỗ lực nào cũng đều được đáp đền xứng đáng. Nó chẳng phải là giải thưởng gì danh giá, tiền thưởng cũng chẳng thấy đâu, nhưng khi bạn đi qua, nó còn hơn thế. Hoa trái chính là những xúc cảm ngọt ngào và những câu chuyện để đời bạn dành cho con cháu.

Rất nhiều cuốn sách chỉ dẫn cho bạn rất nhiều công việc đáng để làm trong đời, nhất định làm trong đời. Tôi cũng đã từng đọc và ra sức thực hiện. Nhưng tuyệt nhiên chưa có việc nào đáng để tôi nhắc đến, cảm thấy tự hào khi nói về hơn là thành quả của việc biến đổi con người. Đó chính là lý do tôi dành những ngày tháng còn lại để làm việc đó, ít nhất là gợi cho ai đó chút cảm hứng để tạo động lực làm bàn đạp cho bản thân tiến xa hơn.

Hãy bắt đầu từ việc vệ sinh chiếc màn hình.

Hãy dành một lúc để nghĩ về kiểu người lý tưởng mà bạn muốn trở thành. Bạn muốn sở hữu những tính cách hoặc kỹ năng gì? Trở nên nhẫn nại hơn, kỹ năng lãnh đạo tốt hơn, trở nên khoẻ mạnh hơn, hoặc học một ngôn ngữ mới là điều quan trọng đối với bạn?

Các nhà tâm lý học tin rằng mỗi người đều có một “cái tôi lý tưởng” mà họ phấn đấu đạt được. (1) Cái tôi lý tưởng này về bản chất là con người mà bạn sẽ trở thành nếu bạn đạt được tất cả những ước mơ và khát vọng của bạn. Bạn nhất định có thể tự mình phấn đấu để đạt được những phẩm chất lý tưởng đó, nhưng dường như người yêu của bạn có lẽ giúp được (hoặc phá hoại) quá trình trở thành con người lý tưởng đó của bạn, một quá trình mà các nhà nghiên cứu gọi là hiện tượng Michelangelo. (2)


Hiện tượng này được đặt theo tên của nghệ sỹ thời Phục hưng Michelangelo (nổi tiếng với bức tượng Pieta và David), ông xem điêu khắc là một cơ hội cho một nghệ sỹ thể hiện một nhân vật lý tưởng từ khối đá đang ngủ. Nhân vật lý tưởng tồn tại trong khối đá, và người nghệ sỹ chỉ đơn giản là loại bỏ những khối đá bao phủ nó. Trong những mối quan hệ yêu đương, hai người dần thích nghi với nhau, điều chỉnh để cho mối quan hệ suôn sẻ, và theo thời gian, những đáp ứng đó có thể trở thành một phần tương đối cố định của con người chúng ta. Do đó, người yêu của chúng ta có thể “tạc” chúng ta (và chúng ta cũng có thể “tạc” người yêu của mình) giống như Michelangelo đã tạc nên các nhân vật bằng đá hoa cương.

Bạn và người yêu của bạn có thể ảnh hưởng đến sự phát triển lẫn nhau hướng đến một cái tôi lý tưởng theo những cách có thể có lợi, trung tính, hoặc có hại. (2,3) Để minh hoạ cho điều này, hãy tưởng tượng về cái tôi lý tưởng của Lary bao gồm tính cách ưa mạo hiểm. Người yêu của anh ấy là Connie giúp đỡ cho anh một cách tốt nhất khi cô ủng hộ, khuyến khích tinh thần mạo hiểm, dám nghĩ dám làm của anh (ví dụ, Connie có thể cổ vũ, động viên khi Larry muốn thử làm những việc mới mẻ, như môn nhảy dù từ máy bay). Tuy nhiên, Connie cũng có thể thất bại trong việc xác nhận cái tôi lý tưởng của Lary nếu cô ấy khuyến khích những phẩm chất, tính cách không liên quan gì đến tinh thần dám nghĩ dám làm lý tưởng của anh ấy. Larry có thể không quan tâm tới việc có được những kỹ năng lập trình máy tính, nhưng Connie tin rằng anh là một nhà lập trình đặc biệt. Sau đó Connie có thể động viên, xác nhận những kỹ năng lập trình của anh hơn là tinh thần dám nghĩ dám làm, làm một chút để giúp anh ấy đạt đến cái tôi lý tưởng của anh.

Vì vậy, thất bại trong việc khuyến khích những phẩm chất lý tưởng của người yêu của bạn không hẳn là xấu (vì Larry có thể trở thành một nhà lập trình giỏi hơn), nhưng nó cũng không tốt (vì Larry không nỗ lực để hướng đến hình ảnh con người lý tưởng của anh ấy). Phương pháp có hại nhất của việc “tạc tượng” là khi Connie phủ nhận cái tôi lý tưởng của Lary, bằng cách phản ứng tiêu cực trước những cố gắng của Larry để phát triển các phẩm chất mạo hiểm, dám nghĩ dám làm (ví dụ, cô ấy có thể gọi Larry là đồ ngốc khi tham gia nhảy dù từ máy bay) hoặc bằng cách khuyến khích những phẩm chất trái ngược với cái tôi lý tưởng của anh ấy. Connie có thể xem Larry là một người dè dặt, thận trọng hơn là người ưa mạo hiểm, và do đó cô ấy có thể cố ý hoặc trong vô thức, tạo ra những tình huống mà Larry hành xử một cách dè dặt (ví dụ như lên kế hoạch đi nghỉ mát đầy những buổi tiệc yên tĩnh, buồn tẻ và ít cơ hội cho những khám phá mạo hiểm), ngăn cản anh ấy hướng tới cái tôi lý tưởng của anh.

So với những người thất bại trong việc khuyến khích những phẩm chất lý tưởng hoặc phủ nhận chúng, thì những người khuyến khích, xác nhận những phẩm chất lý tưởng ở người yêu đạt được nhiều lợi ích về mặt cá nhân và cho mối quan hệ của họ. Khi người yêu của bạn xác nhận, khuyến khích bạn thì bạn có được sức khoẻ tinh thần tốt hơn và sự thoả mãn với cuộc sống vì bạn đang trở thành con người lý tưởng mà bạn muốn. (4) Khi người yêu của bạn xác nhận, khuyến khích những phẩm chất lý tưởng của bạn thì điều này làm bạn cảm thấy mình ĐƯỢC HIỂU, rằng người yêu ủng hộ bạn và chân thành quan tâm đến những mục tiêu và khát vọng của bạn; nó thúc đẩy sự tin tưởng, cảm kết và sự thoả mãn trong mối quan hệ. (3)

Thông điệp ở đây là gì? Bạn và người yêu của bạn có khả năng to lớn để giúp đỡ hoặc cản trở lẫn nhau trong việc trở thành con người lý tưởng mà bạn muốn. Giúp đỡ nhau đạt đến cái tôi lý tưởng của hai bạn có thể là một phần thưởng cực kỳ to lớn cho cá nhân hai bạn và cho mối quan hệ của bạn. Vì vậy, hãy giúp người yêu của bạn trở thành con người lý tưởng của anh/cô ấy và chú ý xem thử liệu anh/cô ấy có đang khuyến khích, hay thất bại, hay phủ nhận cái tôi lý tưởng của bạn. Bạn có thể phát hiện thấy bằng cách khuyến khích, xác nhận lẫn nhau thì cả hai bạn đạt được mục tiêu nhanh hơn bạn nghĩ!

Tài liệu tham khảo

[1]Markus, H., & Nurius, P. (1986). Possible selves. American Psychologist, 41, 954-969.

[2]Drigotas, S. M., Rusbult, C. E., Wieselquist, J., & Whitton, S. W. (1999). Close partner as sculptor of the ideal self: Behavioral affirmation and the Michelangelo phenomenon. Journal of Personality and Social Psychology, 77, 293-323.

[3]Rusbult, C. E., Finkel, E. J., & Kumashiro, M. (2009). The Michelangelo phenomenon. Current Directions in Psychological Science, 18, 305-309.

[4]Drigotas, S. M. (2002). The Michelangelo phenomenon and personal well-being. Journal of Personality, 70, 55-77.

Trong quyển sách How Consumers Think (Người tiêu dùng suy nghĩ ra sao?) tác giả Gerald Zaltman cho rằng có đến 95% quyết định mua sắm xảy ra từ trong tiềm thức của người mua.

Điều đó có nghĩa là nếu bên bán hàng không hiểu được cảm xúc và những niềm tin thôi thúc người mua thì họ sẽ khó mà lấy được tiền của khách hàng tiềm năng. Vì vậy, định giá theo tâm lý là một chiến lược có thể giúp doanh nghiệp tăng doanh số bán hàng.

Dưới đây là bốn thủ thuật tâm lý được xem là “kinh điển” và có thể tạo hiệu ứng mạnh đến hành vi mua sắm của người tiêu dùng.

Đưa ra một mức giá “vô dụng” để tạo “hiệu ứng chim mồi”

Bạn bước vào rạp chiếu phim và nhìn thấy hai mức giá sau cho món bắp rang: Bắp rang cỡ nhỏ – 20.000 đồng, Bắp rang cỡ lớn – 50.000 đồng. Khi đó, bạn sẽ cho rằng mình không cần đến ly bắp lớn, loại nhỏ là đủ rồi. Nhưng, sự cân nhắc này sẽ thay đổi nếu bạn có thêm sự lựa chọn thứ ba: Bắp rang cỡ nhỏ – 30.000 đồng, Bắp rang cỡ vừa: 65.000 đồng, Bắp rang cỡ lớn – 70.000 đồng.

Trong “kịch bản” thứ hai, hầu hết mọi người sẽ chọn loại bắp rang cỡ lớn và đắt tiền nhất. Lý do là sự khác nhau giữa cỡ vừa và lớn chỉ có 5.000 đồng. Ai lại không muốn một món hời như thế? Mức giá ở giữa có vẻ như “vô dụng”, không mang lại giá trị gì nhưng thật ra lại có tác động vì đã biến “người khách đang tìm món hàng rẻ” thành “người khách tìm món hàng có giá trị”.

Trong tâm lý học, hành động này là một dạng định kiến nhận thức. Tâm trí của con người có xu hướng đưa những phán đoán không chính xác hoặc tin vào các kiểu ngụy biện.

Để vận dụng hiệu ứng này vào định giá sản phẩm, doanh nghiệp cần xác định sản phẩm mà họ cần tăng doanh số và tạo ra thêm hai mức giá để gây “hiệu ứng chim mồi”.

Bán hàng theo gói

Theo một cuộc nghiên cứu do hai trường đại học Stanford và Carnegie Mellon phối hợp, khi đối diện với mức giá cao, não của những người tham gia cuộc nghiên cứu phản ứng bằng nỗi đau, và khi giá giảm xuống thì vùng não chịu trách nhiệm hình thành quyết định bắt đầu được kích hoạt.

Thủ thuật định giá theo gói là nhằm giảm “nỗi đau khi mua sắm”. Khi đưa nhiều món hàng vào chung một gói, người mua không thể đánh giá từng món hàng riêng lẻ với một mức giá cụ thể.

Thủ thuật này cũng thường được vận dụng để bán các món hàng cao cấp và rất phổ biến với những người bán xe hơi. Bảng giá xe hơi thường bao gồm các sản phẩm, dịch vụ cộng thêm như hệ thống định vị GPS, cửa sổ trời, v.v… Microsoft cũng áp dụng cách định giá này cho ứng dụng văn phòng Microsoft Office Suite, hoặc McDonald’s vận dụng thủ thuật này với những món ăn đắt tiền.

Khi định giá theo gói, doanh nghiệp cần thận trọng và có cách tư duy chiến lược vì khách hàng sẽ chi tiêu ít hơn nếu gói sản phẩm không được kết hợp một cách chính xác. Việc kết hợp thành gói hàng không được làm giảm giá trị của từng sản phẩm. Chẳng hạn, nên tránh kết hợp một sản phẩm đắt tiền với một sản phẩm rẻ tiền vì các kết quả nghiên cứu cho thấy người tiêu dùng sẽ chi tiêu ít hơn với những gói hàng như thế.

Hiệu ứng mỏ neo

Có lẽ hiệu ứng mỏ neo là thủ thuật tâm lý được sử dụng rộng rãi nhất. Tiềm thức của người tiêu dùng sẽ “phát ra” một giá tham chiếu mà từ đó họ sẽ phán xét mức giá của người bán là cao hay thấp. Nhưng giá cả là chuyện tương đối. Nếu doanh nghiệp tác động được đến giá tham chiếu đó thì khách hàng sẽ dễ đón nhận mức giá chào bán hơn.

Chẳng hạn, chúng ta có thể hình dung đến thủ thuật này khi thấy nhiều bảng giá cũ bị gạch bỏ trong những cửa hàng bán lẻ. Bảng giá “19,89 USD” bị xóa và theo sau là giá “16,89 USD”. Bằng cách này, mức giá “19,89 USD” đã “neo lại” trong tâm trí người mua và thế là “16,89 USD” trở thành mức giá tốt. Hiệu ứng mỏ neo xảy ra khi mọi người ra quyết định dựa trên thông tin đầu tiên mà họ tiếp nhận.

Khi người bán hàng chào bảng giá và giới thiệu trước sản phẩm đắt tiền nhất thì cũng tạo được hiệu ứng tương tự vì người mua sẽ dùng mức giá đầu tiên làm tham chiếu cho các mức giá sau đó.

Để vận dụng thủ thuật này, bên bán hàng cần chốt mức giá mà họ muốn “neo” vào tâm trí người mua và xác lập nó làm mức giá đầu tiên mà người mua có thể nhìn thấy hoặc nghe được.

Trước hết, hãy “bước một chân qua cửa”

Thủ thuật này thường được sử dụng để tạo dữ liệu khách hàng tiềm năng. Chẳng hạn, các nhà quảng cáo yêu cầu cung cấp địa chỉ email để đổi lấy một quyển sách điện tử miễn phí. Một khi những nhà quảng cáo này đã vào được hộp thư của đối tượng, họ sẽ từng bước đưa ra những yêu cầu lớn hơn chẳng hạn như đề nghị đối tượng tiềm năng mua một quyển sách điện tử hay một tài liệu có giá trị.

Một cách ứng dụng thủ thuật này trong định giá sản phẩm là cho khách hàng tiềm năng dùng thử miễn phí. Khi mọi người đã sử dụng miễn phí sản phẩm, doanh nghiệp sẽ dễ dẫn dụ họ “nâng cấp” cũng như sẵn sàng chi trả để mua hàng.